MONOMANIA IN RIJKSMUSEUM: VERRASSENDE VONDSTEN VAN KUNSTENAAR FIONA TAN

Portret van een kleptomaan, geschilderd rond 1820 door Théodore Géricault

Sinds de opening in 1885 van het Amsterdamse Rijksmuseum zijn kunstenaars geïnspireerd door de collectie die tegenwoordig bijna een miljoen objecten telt.

Voor het samenstellen van haar expositie Monomania – term voor mentale ziekte met verschillende soorten waanzin – kreeg Fiona Tan als eerste kunstenaar ooit carte blanche, en twee jaar de sleutel om zo vaak ze wilde te grasduinen in de veelomvattende collectie. ‘Ik stond versteld van wat het Rijks allemaal bezit!’

Hoe vertaal je monomanie – de raadsels van de geest – in een expositie? Fiona Tan ging onderzoekend te werk naar wat er in de 19de eeuw allemaal afspeelde in de psychiatrie en op het vlak van ziektebeelden waarover je op de tentoonstelling ook hoort – oral history – via gefictionaliseerde audio-verhalen.

Het uitganspunt werd het donkere schilderij Portret van een kleptomaan, geschilderd rond 1820 door Théodore Géricault. Wat Fiona Tan aansprak? ‘Het is een man, die zwierf en verschillende persoonlijkheden aannam, zo werk ik ook’, licht Tan toe tijdens de opening. ‘Wat speelt er zich af in ons hoofd? Wat zie je aan de buitenkant? Daar proberen achter te komen is de uitdaging van de psychiatrie én van de kunst.’

LEES DOOR ONDER DE AFBEELDING

Edvard Munch. Staand naakt met rood haar, 1902. Foto Rijksmuseum

GRIP OP DE GEEST

Om grip op de geest te krijgen vulde Fiona Tan tien zalen met een mix van kunst, wetenschap en geschiedenis. Te zien zijn overwegend portretten en verwrongen beeldenkoppen van onder andere Messerschmidt,  historische objecten en nieuw werk, waaronder Janine’s Room een dromerige video-installatie met flashbacks van Fiona Tan waarin een vrouw is te zien in een volle werkkamer.

Opgesteld in de Melancholie zaal staat een van de hoogtepunten van Monomania. Het is een bolle gesloten goudvissenkom: kijk naar het dieronvriendelijke object en de claustrofobie slaat in alle hevigheid toe. Het is een verwijzing naar de benauwende positie van vrouwen in de 19de eeuw (in sommige culturen nog altijd actueel). Ook een originele vondst: geborduurde merklappen uit de vorige eeuw als bezigheidstherapie voor vrouwen.

 ‘Kijk gewoon en associeer! Ik vond het een feest, en zou het zo weer doen,’ zegt Fiona Tan.

Monomania, Rijksmuseum Amsterdam t/m 15/9 rijksmuseum.nl

Zelfportret Fiona Tan. Foto Marieke Wijntjens